Peking je u ponedjeljak (2. decembra) izdao strogo upozorenje Litvaniji, prijeteći “protumjerama” nakon protjerivanja tri službenika kineske ambasade. Ovaj diplomatski razdor dolazi usred rastućih tenzija zbog sve većih veza Litvanije s Tajvanom i navodne umiješanosti kineskog broda u prekid podmorskih kablova u Baltičkom moru.
U oštroj izjavi, glasnogovornik kineskog ministarstva vanjskih poslova osudio je postupke Litvanije, nazvavši ih “bezobraznim i provokativnim”. U saopštenju se Litvanija poziva da “odmah prestane da potkopava suverenitet i teritorijalni integritet Kine i prestane da stvara poteškoće za bilateralne odnose”.
Ministarstvo vanjskih poslova Litvanije u petak je proglasilo tri člana kineskog diplomatskog osoblja “nepoželjnim” i naredilo njihovo protjerivanje. Iako ministarstvo nije otkrilo konkretne detalje, kao osnovu za svoju odluku navelo je “aktivnosti koje krše Bečku konvenciju i zakonodavstvo Republike Litvanije”.
Protjerivanja označavaju značajnu eskalaciju u već napetim kinesko-litvanskim odnosima. Reakcija Kine bila je brza i žestoka, što je signaliziralo da bi taj potez mogao imati šire posljedice.
Dodatnu napetost je u toku istraga o dva prekinuta telekomunikaciona kabla u švedskim teritorijalnim vodama, od kojih je jedan povezivao Litvaniju sa švedskim ostrvom Gotland.
Izvještaji pokazuju da je kineski brod Yi Peng 3 bio u blizini kablova kada su oštećeni prošlog mjeseca. Podaci o pomorskom praćenju navodno postavljaju plovilo preko kablova u vrijeme incidenta.
Iako je Peking negirao bilo kakvu umiješanost, incident je podigao uzbunu širom baltičkog regiona, što je navelo Litvaniju, Švedsku i Finsku da pokrenu zajedničku istragu uz podršku Eurojusta, agencije za saradnju u oblasti krivičnog pravosuđa Evropske unije.
Kina je izrazila spremnost da sarađuje u istrazi, ali ostaje pri svojoj nevinosti.
Navodna sabotaža telegrama dodala je novi sloj geopolitičkom sukobu između Kine i Litvanije, koji je počeo eskalirati 2021. Te godine, Litvanija je dozvolila Tajvanu da otvori de facto ambasadu pod imenom ostrva — potez koji je Peking smatrao kršenjem svog „principa jedne Kine“.
Princip tvrdi da je Tajvan dio kineske suverene teritorije, a Peking je vršio pritisak na druge zemlje da prekinu veze s Tajvanom ili ograniče priznanje svoje vlade.
Od tada je Kina smanjila diplomatske odnose sa Litvanijom, uvela ekonomske sankcije i pojačala svoju retoriku. Saopćenje Pekinga od ponedjeljka ponovilo je svoj stav, optužujući Vilnius da “postupa uz ozbiljno kršenje” principa jedne Kine i da uzrokuje “ozbiljne poteškoće” u bilateralnim odnosima.
Litvanija, mala baltička država sa manje od tri miliona stanovnika, pojavila se kao glasni kritičar politike Pekinga, posebno u pogledu ljudskih prava i Tajvana. Njegov stav je zaslužio pohvale Tajvana i zapadnih saveznika, ali je imao svoju cijenu.
Kineska ekonomska osveta ciljala je na litvanske kompanije, uključujući blokiranje uvoza i pritisak na multinacionalne korporacije da prekinu veze s litvanskim dobavljačima. Uprkos ovim mjerama, Litvanija je ostala nepokolebljiva, bliže se povezujući sa saveznicima u EU i NATO-u.
Incident sa podvodnim kablom mogao bi dodatno potaknuti regionalnu solidarnost. Pored zajedničkih istražnih napora Litvanije sa Švedskom i Finskom, EU je izrazila zabrinutost zbog rastućih sigurnosnih prijetnji u baltičkom regionu.
Sukob naglašava širi geopolitički trend: manje nacije osporavaju kinesku asertivnu vanjsku politiku, često uz podršku zapadnih demokratija.
- Uloga Tajvana: Tajvan je izrazio zahvalnost Litvaniji na njenoj podršci, a njih dvojica su proširili ekonomske i kulturne veze uprkos Pekingu.
- Sigurnosni problemi: Oštećenje kabla u Baltičkom moru postavlja pitanja o kritičnoj ranjivosti infrastrukture u Evropi, posebno u regijama koje graniče sa Rusijom i Kinom.
- Ekonomski pritisak: Sposobnost Litvanije da izdrži kinesku ekonomsku prisilu mogla bi poslužiti kao studija slučaja za druge nacije koje se suočavaju sa sličnim izazovima.
- Kineska prijetnja protivmjerama protiv Litvanije ostaje nejasna, ali istorijski presedan sugeriše nekoliko mogućih akcija:
- Ekonomska odmazda: Peking bi mogao intenzivirati trgovinska ograničenja ili iskoristiti svoj utjecaj da izvrši pritisak na međunarodne kompanije.
- Diplomatska izolacija: Dalje snižavanje diplomatskih odnosa ili korištenje međunarodnih foruma za kritiku Litvanije.
- Sajber ili tajne akcije: Pojačani nadzor ili smetnje u digitalnoj i fizičkoj infrastrukturi Litvanije ne mogu se isključiti, posebno imajući u vidu incident sa podvodnim kablom.
EU se sada suočava s izazovom balansiranja svog kolektivnog stava prema Kini uz podršku pojedinačnim državama članicama poput Litvanije. Brisel je preduzeo korake kako bi se suprotstavio ekonomskoj prinudi Pekinga, uključujući predlaganje instrumenta protiv prinude kako bi se države članice zaštitile od kaznenih mjera.
Međutim, unutar bloka ostaju podjele. Veće ekonomije poput Njemačke i Francuske tražile su umjereniji pristup prema Kini, dajući prioritet ekonomskim vezama, dok su istočnoevropske nacije, uključujući Litvaniju, usvojile tvrđi stav.
