Afrika… potrebna demokratija i nemoguća demokratija
U Republici Čad, gdje sam prošle sedmice učestvovao na simpozijumu o političkim i strateškim ulozima u regiji afričkog Sahela, razgovoru su govorili stručnjaci i istraživači iz tri primorske zemlje koje su nedavno najavile osnivanje konfederacije između njih (Mali, Burkina Faso i Niger) kako bi odbranili prirodu novih političkih sistema koji postoje u ovim zemljama, kojima su vladali vojni režimi, suspendovali su izabrane institucije i okončali ustavnu situaciju koja je prevladala.
Za ove istraživače, eksperimenti liberalne demokratije na afričkoj obali su propali, ako usvojimo mjere unutrašnje sigurnosti, ekonomskog blagostanja i socijalne stabilnosti, pitajući se: Kakva je korist od demokratskog sistema koji ne garantuje ove osnovne zahtjevi?
Da li je konkurentnost političkih elita jedina validna mjera za ocjenjivanje političkih sistema? Diskusije u N'Djameni bile su usredsređene na odnos između slobode i bezbednosti, što je centralni problem moderne političke misli. Poznato je da je moderna liberalna teorija proizašla iz ovog problema, u potrazi za efikasnom sintezom između principa slobodne samovolje i zahtjeva građanskog mira, koji su ugroženi kontradiktornošću i sukobom individualnih suverenih volja. Rešenje do kojeg je došla liberalna teorija je uspostavljanje institucionalnih okvira za legitimnost upravljanja, zasnovanih na standardima predstavljanja i učešća koji osiguravaju da pojedinac vidi svoje interese i izbore oličene u centralnoj vlasti kojoj se potčinjava.
Međutim, teorijski problem vezan za sigurnost i slobodu nikada nije riješen u liberalnoj filozofiji, uprkos tri glavna pristupa koja je razvila ova filozofija, a to su: teza o društvenom ugovoru u osamnaestom vijeku, sa oscilacijom između dobrovoljnog predaje slobode za radi građanskog mira (Hobbes) i prevođenja individualne volje u zajedničku volju, čak i ako nije podložna kompromisu ili predstavljanju (Rousseau), i između teze o međuzavisnosti iz vlastitih interesa koja vodi građanskoj solidarnosti (prema utilitarna škola) i teza o distributivnoj pravdi prema Johnu Rolls. Ono što se dogodilo je da je problem kasnije prevaziđen u institucionalnim modelima koji su smatrani univerzalnim i reproducibilnim u svim društvima i kulturama.
Stoga je Afrika, kao i druge regije svijeta, bila podvrgnuta eksperimentima s liberalnom demokratijom, čiji su ishod mnogi afrički istraživači i političari tvrdili da je loš za zemlje kontinenta, od kojih su mnoge iskusile razorne građanske ratove u pozadini višestranačja. izbori, koji su često bili katastrofa za društvenu stabilnost i građanski mir.
Ono što je interesantno jeste da se čini da su neki od vojnih režima koji su preuzeli vlast od izabranih demokratskih vlada u današnje vreme sve popularniji, dok je prisustvo i učinak etabliranih liberalnih partija koje su ranije dominirale političkom scenom opao. Kamerunski istoričar i filozof Achille Bemba nazvao je ove nove vojne režime “novom suverenom elitom” u Africi i smatrao ih je glavnom budućom silom na kontinentu. Oni ponekad koriste državne udare da bi došli do vlasti, dok u drugim arenama imaju koristi od izbornih takmičenja (kao što je slučaj u… Senegalu, na primjer, na izborima prošlog aprila, koji su doveli dvojac Sirro Dumay Faye i Ousmane Sonko na vrh vlasti.
Ovdje je važno napomenuti da su ovi unutarpolitički izbori često praćeni novim diplomatskim trendovima, koji se javno pojavljuju u čvrstom savezu s Rusijom i drugim međunarodnim stranama, na račun tradicionalnih odnosa sa Zapadom, posebno Francuskom, koja je izgubila posljednje vojni položaji u afričkom regionu Sahela. Da li ovi novi vojni sistemi predstavljaju efikasnu opciju u budućnosti za izlazak iz teških unutrašnjih političkih kriza koje kontinent doživljava?
Neizbežno je prisjetiti se da je od sredine 1960-ih do početka 1990-ih, kontinent bio svjedok kontinuiranog niza vojnih udara, od kojih je pošteđena samo Republika Senegal u zapadnoj Africi. Nema spora da su ovi vojni eksperimenti bili neuspješni i frustrirajući, ali put demokratske otvorenosti koji su ove zemlje iskusile od 1990-ih bio je uglavnom proizvod vanjskih pritisaka, a nije proizašao iz dinamike stvarne unutrašnje transformacije, što objašnjava krhkost iskustava demokratske tranzicije koja poznaju afričke zemlje. Neki su se pitali: leži li interes Afrike u slučajevima “korumpiranog” demokratskog pluralizma ili u “reformiranju” jednostranih sistema?
Ova opcija se ne čini racionalnom ili objektivnom. Ako demokratiju shvatimo u njenom objektivnom duhu, a to je sistem prava, sloboda i zahtjeva za političko učešće, nema je izbjegavanja ako se radi o kloniranju gotovih, uvezenih modela koje je teško replicirati izvan njihovog izvornog konteksta, onda se mora priznati da to zapravo može biti prepreka za… Društvenu stabilnost i građansku solidarnost.
*mauritanski akademik
